حسابرسی مالیاتی و تمکین مالیاتی شرکتی

چکیده

با توجه به نقش و اهمیت مالیات به عنوان یکی از ابزارهای اساسی تامین منابع مالی و درآمدی دولت ، وجود یک نظام مالیاتی کارآمد حایز اهمیت بسیاری است. شاخصیکی از های کیفی کارایی نظام مالیاتی وجود اصل اعتماد متقابل» « است که با وضع قوانین و مقررات مالیاتی مناسب جهت بهبود کیفیت حسابرسی مالیاتی محقق میشود. بررسی اثر وضع یا تغییر قوانین و مقررات و میزان دستیابی آن ا به ه اهداف مورد نظر، یکی از حوزههای قابل تامل در تحقیقات حسابداری است و یکی از بحث برانگیزترین مواد قانونی، ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم است که در سال ۱۳۸۰ برای اولین بار، حسابرسی مالیاتی را مطرح نمود. حسابرسی مالیاتی اهرمی است که انجام موثر آن موجب رعایت هر چه بیشتر قوانین و مقررات مالیاتی توسط شرکتها، بهبود کارایی و اثربخشی نظام مالیاتی و تحقق اهداف مالیاتی دولت میشود، لذا انتظار میرود در نتیجه آن تمکین مالیاتی شرکتی افزایش یابد. این پژوهش به بررسی تاثیر انجام حسابرسی مالیاتی موضوع ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم بر تمکین مالیاتی شرکتی در ایران میپردازد. برای بررسی تاثیر انجام حسابرسی مالیاتی، رفتار مالیاتی اشخاص حقوقی که از حسابرسی موضوع ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم استفاده نمودهاند با آنهایی که از آن استفاده ننمودهاند، مقایسه و برای سنجش میزان تمکین مالیاتی نیز از معیاری مبتنی بر تفاوت مالیات ابرازی وقطعی استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که شرکتهایی که از حسابرسی مالیاتی موضوع ماده مذکور استفاده مینمایند، تمکین مالیاتی بیشتری دارند.

۱. مقدمه

درآمدهای مالیاتی یکی از مهمترین و قابل اتکاترین منابع درآمدی کشورهاست. در کشورهای توسعهیافته برخوردار از نظامهای مالیاتی کارا، وصول مالیات که یکی از اساسیترین مظاهر حق حاکمیت میباشد )عمادزاده و مسیب زاده، ۱۳۹۱(، به درستی محقق شده است. لذا دولتها میتوانند به درآمدهای مالیاتی اتکا نمایند و این امر مولد اقتصادی سالم شده که نیازهای مردم را تامین و با جلب رضایت آنها بقای حکومتها را تضمین مینماید. اهداف دولتها از سیاستهای مالیاتی، تامین تمام یا قسمتی از هزینههای بخش عمومی و به خصوص هزینههای جاری دولت، تعدیل توزیع درآمد و ثروت در جامعه و بهبود شاخصهای اقتصادی مانند نرخ تورم، نرخ بیکاری، نرخ سرمایهگذاری است )شهبازیان، ۱۳۷۳(. عدم پرداخت صحیح و به موقع مالیات توسط مودیان مالیاتی و متعاقبا عدم وصول کامل درآمدهای مالیاتی پیشبینی شده توسط نظام مالیاتی، سیستم اقتصادی کشور را با مشکل مواجه نموده و خدمترسانی دولت را کاهش میدهد. بررسیها نشان میدهند که در ترکیب درآمدهای دولت ایران، میزان درآمدهای مالیاتی در مقایسه با سایر منابع درآمدی همچون درآمدهای نفتی و گازی، ناچیز است )شمیرانی و اسدزاده بالی، ۱۳۸۷( اگرچه این امر به دلیل دولتی بودن اقتصاد کشور امری طبیعی به نظر میرسد، ولی میتواند ناشی از ناکارایی نظام مالیاتی نیز باشد. در حالیکه کشور به صورت بالقوه دارای ظرفیتهای باالی مالیاتی است ولی در عمل این ظرفیت بالاستفاده مانده است )فرشکاران، ۱۳۸۸(. درواقع با حل مشکالت موجود و اصالح قوانین مالیاتی و نظام مالیاتی، میتوان میزان وصول مالیات و متعاقبا اتکای دولت به درآمدهای مالیاتی را افزایش داد. یکی از مهمترین راههای افزایش درآمدهای مالیاتی، تالش جهت افزایش تمکین مالیاتی شرکتی است. مطالعات نشان میدهد که هر اندازه درصد تمکین مالیاتی در یک سیستم مالیاتی باالتر باشد، میزان درآمد وصولی بخش مالیاتی افزایش مییابد و شاخصهای کالن اقتصادی چون نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی، نسبت درآمد واقعی مالیاتی به درآمد مالیاتی پیش بینی شده در بودجه و نسبت درآمدهای مالیاتی داوطلبانه پرداخت شده به کل درآمدهای مالیاتی وصول شده، افزایش مییابد

حسابرسی مالیاتی و تمکین مالیاتی شرکتی

یکی از راههای افزایش تمکین مالیاتی شرکتی، حسابرسی مالیاتی است. حسابرسی مالیاتی قوی و باکیفیت، مودیان مالیاتی را متقاعد و ملزم به رعایت قوانین و مقررات مالیاتی مینماید و رعایت هرچه بیشتر قوانین و مقررات مالیاتی توسط شرکت به معنای افزایش تمکین مالیاتی از سوی مودی میباشد. لذا هدف این پژوهش بررسی تاثیر حسابرسی مالیاتی بر تمکین مالیاتی شرکتی در ایران میباشد. ساختار این مقاله در ادامه به این صورت است که در بخش دوم و سوم به ترتیب مبانی نظری و پیشینه تحقیق ارائه میگردد. سپس، در بخش چهارم، روش شناسی تحقیق شامل جامعه و نمونه آماری و نیز روش تحقیق بیان خواهد شد. در پایان و در بخش پنجم و ششم نیز نتایج تحقیق و نیز پیشنهادات و محدودیتها ارائه خواهد گردید.

٢. مبانی نظری

با توجه به اهمیت موضوع تمکین مالیاتی شرکتی و تاثیر بسزای حسابرسی مالیاتی بر آن، در این پژوهش به بررسی تاثیر حسابرسی مالیاتی موضوع ماده ۲۷۲ ق. م. م بر تمکین مالیاتی شرکتی پرداخته میشود. در این راستا، ابتدا به بررسی مفاهیم حسابرسی مالیاتی و تمکین مالیاتی به صورت جداگانه پرداخته شده و سپس مبانی نظری در خصوص تاثیر حسابرسی مالیاتی بر تمکین مالیاتی شرکتی بیان میشود. ٢-۱. تمکین مالیاتی رفتار مودیان مالیاتی در برابر قانون مالیات در یک طیف وسیع از تمکین تا عدم تمکین قرار دارد. در یک سوی طیف رفتاری مودیان، تمکین مالیاتی قرار گرفته است. منظور از تمکین مالیاتی این است که مودیان، قوانین و مقررات مالیاتی کشور را به چه میزان رعایت میکنند. این رعایت شامل ثبت نام در سیستم مالیاتی، تسلیم اظهارنامه، نگهداری و ارایه اسناد و مدارک، محاسبه، گزارش و پرداخت صحیح بدهی مالیاتی در زمان مقررمیباشد. بنابراین تمکین مالیاتی یعنی رعایت قانون مالیات از سوی مودی )شمیرانی و اسدزاده بالی، ۱۳۸۶( که در نهایت موجب افزایش درآمدهای مالیاتی دولت میشود. میزان تمکین مالیاتی در هر کشور، یکی از معیارهای مهم سنجش کارایی نظام مالیاتی آن کشور است طالب نیا و ش) یخ حسنی، ۱۳۸۶(. پس هر نظام مالیاتی در راستای ارتقای کارایی خود، جهت رسیدن به این هدف گام برمیدارد. طبق ماده ۱۰۵ قانون مالیاتهای مستقیم، جمع درآمد شرکتها و درآمد ناشی از فعالیتهای انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل میشود، پس از وضع زیانهای حاصل از منابع غیرمعاف و کسر معافیتهای مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانهای میباشد، مشمول مالیات به نرخ ۲۵درصد خواهند بود. رعایت قوانین و مقررات مالیاتی توسط شرکت یعنی انطباق هرچه بیشتر مالیات ابرازی که شرکت در اظهارنامه مالیاتی موضوع ماده ۱۱۰ قانون مالیاتهای مستقیم اظهار مینماید با مالیات قطعی که از جانب ماموران مالیاتی سازمان امور مالیاتی کشور تشخیص داده شده و قطعی میشود که این مفهوم تمکین مالیاتی از سوی مودی است. در سوی دیگر طیف رفتاری مودیان، عدم تمکین قرار دارد. مفهوم عدم تمکین یا گریز مالیاتی نیز شامل یک طیف وسیع از اجتناب مالیاتی تا فرار مالیاتی است. هرچند اجتناب مالیاتی و فرار مالیاتی هر دو از مصادیق عدم تمکین هستند اما تفاوت اساسی آنها در این است که اجتناب مالیاتی، عدم تمکین قانونی استفاده از راه) های قانونی برای عدم پرداخت مالیات( در حالی است که فرار مالیاتی، عدم تمکین غیرقانونی استفاده از راه) های غیرقانونی از جمله کتمان درآمد ، حسابسازی و غیره، برای گریز از پرداخت مالیات( است. شناسایی پدیده مخرب گریز مالیاتی )اعم از اجتناب مالیاتی و فرار مالیاتی ( و کاهش آن نیز از جمله اهداف و وظایف اصلی هر نظام مالیاتی است که نقش مهمی در افزایش قابلیت اتکای درآمدهای مالیاتی کشور ایفا میمایدن . ٢-٢. حسابرسی مالیاتی حسابرسی مالیاتی نوعی حسابرسی رعایت است که به منظور انطباق اطالعات مالی مودیان با مفاد قانون مالیاتهای مستقیم و دستورالعملها و بخشنامههای مالیاتی انجام میشود. زارش گ حسابرسی مالیاتی نیز در پاسخ به نیاز نظام مالیاتی صادر میشود و برای تهیه و تنظیم آن، مقررات خاصی از جانب نظام مالیاتی وضع شده است. عالوه بر آن رعایت استانداردهای حسابرسی یز ن در تهیه آن ضروری است و قطعا به کیفیت آن می افزاید.

طبق ۲۱۹ قانون مالیاتهای مستقیم، حسابرسی مالیاتی یعنی فرایند شناسایی و تشخیص درآمد مشمول مالیات، مطالبه و وصول مالیات به ممیزهای سازمان امور مالیاتی کشور )کارشناسان ارشد مالیاتی( محول شده است، اما انجام حسابرسی مالیاتی موضوع ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم توسطحسابداران رسمی نیزبه عنوان یکی دیگرازابزارهای قانونی تشخیص مالیات تعیین شده است )بستانیان، ۱۳۸۴(. این امر تحولی عظیم در نظام مالیاتی به شمار میآید زیرا این ماده موجب میشود نقش ممیزهای سازمان امور مالیاتی کشور از مجری قانون به ناظر بر اجرای قانون تغییرنماید )شهریاریراد و مشتاق صفت، ۱۳۸۸(. اجرای حسابرسی مالیاتی موضوع ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم و رعایت تبصرههای این ماده مبنی بر پذیرش حسابداران رسمی به عنوان همکاران ممیزهای مالیاتی در امر تشخیص مالیات و افزایش کیفیت حسابرسی مالیاتی درنتیجه آن، موجب افزایش تمکین مالیاتی مودیان و متعاقبا افزایش کارایی نظام مالیاتی کشور شده و نتایج مورد قبولی هم برای سازمان امور مالیاتی کشور به عنوان متولی وصول درآمدهای مالیاتی و هم برای فعاالن اقتصادی کشور به عنوان مودیان مالیاتی فراهم میکند. افزایش تمکین مالیاتی که نشانه کارایی نظام مالیاتی است، موجب افزایش درآمدهای مالیاتی و تحقق اهداف از پیش تعیین شده دولت میشود. به استناد ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم سازمان حسابرسی و حسابداران رسمی و موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی که عهدهدار انجام دادن وظایف حسابرسی و بازرسی قانونی یا حسابرسی اشخاص هستند، در صورت درخواست اشخاص مذکور مکلفند گزارش حسابرسی مالیاتی طبق نمونهای که از طرف سازمان امور مالیاتی تهیه می شود، تنظیم کنند و جهت تسلیم به اداره امور مالیاتی مربوط در اختیار مودی قرار دهند. گزارش حسابرسی مالیاتی که محصول نهایی حسابرسی مالیاتی است باید شامل موارد زیر باشد: -الف اظهارنظر نسبت به کفایت اسناد و مدارک حسابداری برای امر حسابرسی طبق مفاد قانون مالیاتهای مستقیم و مقررات مربوط با رعایت اصول و ضوابط و استانداردهای حسابداری. -ب تعیین درآمد مشمول مالیات بر اساس مفاد قانون مالیاتهای مستقیم و مقررات مربوط .

ج- اظهارنظر نسبت به مالیاتهای تکلیفی که مودی به موجب قانون مکلف به کسر و پرداخت آن به سازمان امور مالیاتی بوده است. د- سایر مواردی که در نمونه گزارش حسابرسی مالیاتی مورد نظر سازمان امور مالیاتی کشور تعیین میگردد. سازمان امور مالیاتی کشور در اجرای ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم، دستورالعملی را برای حسابرسی مالیاتی تهیه نموده که حسابداران رسمی در رسیدگی و تنظیم گزارش حسابرسی مالیاتی ملزم به رعایت آن میباشند. طبق تبصره یک این ماده قانونی اداره امور مالیاتی گزارش حسابرسی مالیاتی را بدون رسیدگی قبول و مطابق مقررات برگ تشخیص مالیات صادر میکند. قبول گزارش حسابرسی مالیاتی موکول به آن است که مودی گزارش حسابرسی مالی نسبت به صورتهای مالی که طبق استانداردهای حسابرسی توسط همان حسابدار رسمی یا موسسه حسابرسی تنظیم شده باشد را ضمیمه گزارش حسابرسی مالیاتی همراه با اظهارنامه مالیاتی یا حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه، تسلیم اداره امور مالیاتی مربوط نموده باشد. طبق تبصره دو ماده مذکور سازمان امور مالیاتی کشور میتواند حسابرسی صورتهای مالی و تنظیم گزارش مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی را به حسابداران رسمی یا موسسات حسابرسی واگذار نماید. در این صورت پرداخت حقالزحمه، طبق مقررات مربوط به عهده سازمان امور مالیاتی کشور میباشد. ٢-۳. حسابرسی مالیاتی و تمکین مالیاتی شرکتی با توجه به این نکته که قانون مالیاتهای مستقیم یکی از قوانین الزماالجرا برای شرکتهاست، میتوان اذعان نمود که حسابرسی مالیاتی به عنوان عاملی نظارتی جهت انطباق هرچه بیشتر اطالعات مالی مودی با قوانین و مقررات مالیاتی محسوب میشود. لذا انجام حسابرسی مالیاتی موجب تطابق هرچه بیشتر عملیات داخلی شرکت با قوانین و مقررات مالیاتی میشود. بنابراین در چنین شرایطی انتظار میرود که خروجی عملیات داخلی شرکت )اظهارنامه مالیاتی، سود ابرازی و در نهایت مالیات ابرازی شرکت( انطباق بیشتری با قانون مالیاتهای مستقیم داشته و با آنچه توسط ماموران مالیاتی سازمان امور مالیاتی تعیین میشود )مالیات قطعی( تا حدود زیادی تطابق داشته باشد و این به معنای افزایش تمکین مالیاتی در نتیجه حسابرسی مالیاتی میباشد. تحقیقات خارجی نشان میدهند که حسابرسی مالیاتی شرکتها موجب کاهش انحرافات مدیریتی )دزایی و دارماپاال، ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹; دزایی و همکاران، ۲۰۰۷(، افزایش کیفیت سود )هانلون و همکاران، ۲۰۱۱( و بهبود نظارت بر ارزشگذاری بدهی )گودهامی و پیتمن، ۲۰۰۸( و حقوق صاحبان سهام )القول و همکاران، ۲۰۱۱( میشود. همچنین تحقیقات اخیر به شواهدی رسیدند مبنی بر اینکه افزایش نظارت مالیاتی )حسابرسی مالیاتی( موجب کاهش گریز مالیاتی شرکتها و افزایش تمکین مالیاتی آنها میشود )هوپس و دیگران، ۲۰۱۲(. به طور خالصه، افزایش کیفیت حسابرسی مالیاتی در نتیجه انجام حسابرسی مالیاتی موضوع ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم به دالیل ذیل بر تمکین مالیاتی شرکتها تاثیر میگذارد: ۱. بر اساس این ماده و قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفهای حسابداران رسمی، بهمنظور اعمال نظارت بر شرکتها، حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورتهای مالی آنها جهت حفظ منافع عمومی و حقوق گروههای ذینفع )از جمله دولت( و افزایش کیفیت حسابرسی مالیاتی به سازمان امور مالیاتی کشور اجازه داده میشود حسب مورد و نیاز ترتیبات الزم را برای استفاده از حسابداران رسمی به عمل آورد )بستانیان، ۱۳۸۴(. یکی از این گروههای ذینفع، دولت است و رعایت حقوق دولت از طریق رعایت قوانین از جمله قوانین و مقررات مالیاتی تحقق مییابد و رعایت هرچه بیشتر قوانین و مقررات مالیاتی به معنای افزایش تمکین مالیاتی است. ۲. حسابرس به عنوان یک شخصیت مستقل و متخصص که هم مورد اعتماد مودیان و هم مورد تایید دولت است، اطالعات مالی شرکتها را حسابرسی مینماید که این امر موجب بهبود کیفیت حسابرسی مالیاتی میشود. بهبود کیفیت حسابرسی مالیاتی و تشخیص مالیات به کمک نیروهای ماهر، فضای اعتماد متقابل بین نظام مالیاتی و مودیان را ایجاد نموده و رضایتمندی آنها را افزایش میدهد، لذا مالیات تعیین شده با احتمال باالتری مورد پذیرش مودیان قرار گرفته و تمکین مالیاتی افزایش مییابد.

۳. انجام حسابرسی توسط حسابداران رسمی، کیفیت حسابرسی مالیاتی را بهبود بخشیده و موجب افزایش شفافیت اطلاعات مالی فعالان اقتصادی میشود که این امر از یک طرف منجر به کاهش هزینههای تشخیص برای سازمان امور مالیاتی کشور و تسریع در قطعیت و وصول مالیاتها میگردد و از طرف دیگر، احتمال کشف موارد عدم رعایت قوانین و مقررات مالیاتی و متعاقبا انگیزه تمکین مالیاتی را افزایش میدهد. البته حسابرس مسئول پیشگیری از موارد عدم رعایت نمیباشد، اما اجرای حسابرسی مالیاتی میتواند یک نقش بازدارنده را ایفا نماید. پس بهبود کیفیت حسابرسی مالیاتی موجب افزایش تمکین مالیاتی میشود.

منبع : وبلاگ آلما محاسب