حسابداری رفتاری

حسابداری رفتاری (Behavioral Accounting) یکی از گرایش های حسابداری است که به ارتباط بین رفتار انسان وسیستم حسابداری توجه دارد.

ضرورت توجه به این رشته از زمانی آغاز شد که مدیران و حسابداران حرفه ای دریافتند که سیستم های حسابداری وگزارش های مالی تمامی اطلاعات مورد نیاز جهت تصمیم گیری را فراهم نمی کنند و در واقع علاوه بر اطلاعاتی که جنبه مالی دارند، وجود یک سری اطلاعات در مورد میزان وچگونگی تأثیرگذاری رفتارانسانی بر سیستم های حسابداری و ارتباط رفتار انسانی با طراحی سیستم های حسابداری ضروری است. این اطلاعات اگر چه جنبه غیر مالی دارند ولی به درک تصمیم گیرندگان و افزایش محتوای اطلاعاتی صورت های مالی کمک می کنند.

افشای اطلاعات در مورد ارتباط بین سیستم های حسابداری و رفتار انسان در واقع در راستای اجرای اصل افشای کامل می باشد.

بنابراین به منظور ارائه تصویر اقتصادی بهتری از سازمان، درج اطلاعات رفتاری به عنوان مکمل اطلاعات مالی و غیر مالی موجود ضروری می باشد. اما با توجه به اینکه این اطلاعات جنبه غیر مالی دارند درنتیجه اندازه گیری این اطلاعات و اندازه گیری میزان اثرگذاری این پدیده های رفتاری بر موفقیت آینده سازمان و همچنین امکان مقایسه و ارزیابی این اطلاعات با شرکت های مشابه بسیار مشکل است.

البته در حال حاضر اطلاعات رفتاری شرکت ها و سازمان های تجاری عمده در مجلات و نشریات بازرگانی ارائه می شود و روزنامه ها و مجلات بازرگانی اغلب فلسفه مدیریتی و دیدگاه مدیران شرکت، روحیه مدیران میانی، تأثیر فعالیت ها و دیدگاه های مدیران درباره موضوعاتی همچون عملیات، سود و … گزارش می کنند. اما این اطلاعات ارائه شده در مجلات به نحوی ارائه نمی شود که امکان مقایسه معناداری بین شرکت های مختلف و یا بخش های یک شرکت  را فراهم کند.

حوزه های بحث حسابداری رفتاری بیانگر آن است که هدف حسابداری رفتاری اندازه گیری و ارزیابی عوامل رفتاری مربوط و گزارش نتایج به تصمیم گیرندگان  درون سازمانی و برون سازمانی می باشد. بدون چنین اطلاعاتی گزارش های حسابداری کامل نبوده و تمامی اطلاعات مربوط در اختیار تصمیم گیرندگان قرار گرفته نمی شود.  (نقش تحقیقات رفتاری در حسابداری، دکتر خواجوی)

بسط تحقیقات رفتاری به حوزه حسابداری در سال ۱۹۷۰ مزایایی را برای نظریه های حسابداری مرتبط با سودمندی تصمیم در برداشت. انجمن حسابداری آمریکا در سال ۱۹۷۱ بیانیه زیر را منتشر کرد:

“هدف علم رفتاری، فهمیدن، توضیح دادن و پیش بینی رفتار انسان است؛ یعنی بنا نهادن اصول تعمیم پذیر، درباره رفتار انسان که بر شواهد تجربی متکی می باشد. شواهدی که به شیوه ای غیر شخصی و به کمک روش هایی جمع آوری شده باشد که بتواند به صورتی کاملاً آزادانه مورد بررسی و دفاع قرار گیرد و قابل رسیدگی و تأیید به وسیله دیگر محققان علاقه مند باشد. علم رفتاری، مشاهده منظم رفتار انسان را به منظور تأیید فرضیه های مشخص از طریق آزمایش و به اعتبار تغییرات قابل مشاهده در رفتار، نشان می دهد.”

هدف علم رفتاری و اخلاقیات در تجارت:

هدف آن است که مدیران و کارمندان را راهنمایی کند تا رفتاری از خود نشان دهند که اعتماد جامعه را نسبت به خدماتی که ارائه می دهند، جلب کنند.

در این راستا، هیأت استانداردهای اخلاقی بین المللی (IESBA) استانداردهای اخلاقی را برای راهنمایی حرفه حسابداری تهیه و تدوین می کند. حسابداری رفتاری درصدد است تا مفاهیمی چون قابلیت اعتماد، درستی، بیطرفی و … را طبق اصول پذیرفته شده حسابداری به اجرا در آورد.

اهمیت و ارزش ارائه اطلاعات رفتاری شرکتها توسط حسابداری رفتاری

که توجه به جنبه های رفتاری کارکنان و مدیران یک سازمان تا چه حد ارزش  و اهمیت دارد .می خواهیم بدانیم که وجود کارکنان با انگیزه در یک سیستم حسابداری چقدر می تواند به سازمان در جهت رسیدن  به اهدافش کمک کند

در ارتباط با این موضوع بی مناسبت نیست مختصری در موردیک بحث مدیریتی تحت عنوان سرمایه اجتماعی و نقش مدیریت در ایجاد و توسعه سرمایه اجتماعی بپردازیم که با موضوع حسابداری رفتاری ارتباط نزدیکی دارد و درواقع یکی از اهداف حسابداری رفتاری اندازه گیری و کمی کردن سرمایه های اجتماعی است.

سرمایه اجتماعی چیست؟ به طورکلی به مجموعه روابط مبتنی بر اعتماد بین مدیران سازمان و اعظا وکارکنان سازمان را سرمایه اجتماعی می نامیم به عبارت دیگر هر گاه که روابط بین مدیران سازمان وکارکنان ان رابطه ای کاملا دو طرفه باشد و دو طرف بتوانند به راحتی نقطه نظراتشان را به همدیگر منتقل کنند و اهداف مشترکی در فعالیتهایشان در سازمان داشته باشند و در جهت رسیدن به اهداف سازمان با حسن اعتماد نسبت به یکدیگر با هم ارتباط داشته باشند انگاه گفته می شود که ان سازمان علاوه بر سرمایه های فیزیکی دارای یک سرمایه غیر فیزیکی تحت عنوان سرمایه اجتماعی  می باشد . سرمایه اجتماعی در روابط بین افراد با گروها تجسم پیدامی کند و بیشتر از سرمایه فیزیکی و انسانی می تواند فعالیتهای جمعی را تسهیل کند .فرضا گروهی که اعضای ان به هم اعتماد بالایی دارند خواهند توانست کارهایی بسیار بیشتر از گروهی که فاقد ان قابلیت اعتماد است انجام دهند و یا سازمانی که در ان سرمایه اجتماعی بالایی وجود دارد از سهولت ارتباطی بیشتری میان اعضا و ارباب رجوع برخوردار است و همینطور جامعه ای که در ان سرمایه اجتماعی در حد بالاست شهروندان از راحتی و اسایش بیشتری بهره مند هستند بنابراین اگر سازمانها بتوانند سرمایه اجتماعی ایجاد کنند قادر خواهند شد بهتر وبیشتر فعالیت کنند و نتایج مطلوبتری را به جامعه ارائه دهند با توضیحاتی که در مورد بحث سرمایه اجتماعی گفته شد مشخص است که حسابداری رفتاری در واقع سعی در اندازه گیری و ارائه بخشی از سرمایه شرکت که البته ماهیتی غیر فیزیکی دارند را دارد .پس تلاش حسابداری رفتاری در ارائه اطلاعات رفتاری سازمانها همان قدر ارزش و اهمیت دارد که ارائه اطلاعات در مورد سرمایه های فیزیکی همچون داراییهای شرکت ارزش دارد

قلمروحسابداری رفتاری:

قلمرو موضوعات مورد بحث در حسابداری رفتاری گسترده است از جمله مهمترین آن شامل پنج حوزه زیر می باشد:

۱. کاربرد مفاهیم علوم رفتاری در طراحی سیستم های حسابداری

به این معنا که در طراحی سیستم های حسابداری به جنبه های روانشناسی و رفتاری عوامل اجرایی آن سیستم و به تأثیر متقابلی که عوامل اجرایی سیستم وسیستم حسابداری بر یکدیگر دارند توجه داشته باشیم و با توجه به این تأثیر گذاری دوطرفه میان عوامل اجرایی و سیستم حسابداری، بهترین سیستم را طراحی کنیم. چرا که این مجموعه فعالیت های کارکنان سازمان است که باعث بقای سازمان شده و فعالیت ها و رفتار آنها به اشکال مختلف به سیستم حسابداری گره خورده است.

۲. دومین موضوع مورد بحث در حسابداری رفتاری ، مطالعه عکس العمل های افراد نسبت به شکل ومحتوای گزارش های حسابداری است.

این بخش از حسابداری رفتاری در مورد چگونگی تأثیرگذاری اطلاعات گزارش شده درصورت های مالی بر استفاده کنندگان از این اطلاعات می باشد. همان گونه که می دانیم استفاده کنندگان از گزارشات حسابداری مانند سرمایه گذاران‚ بستانکاران و … با توجه به کیفیت اطلاعاتی که توسط سیستم حسابداری گزارش می شود ممکن است تصمیمات متفاوتی را بگیرند. بنابراین کیفیت اطلاعات ارائه شده و نحوه ارائه اطلاعات بر تصمیم گیری استفاده کنندگان اثرگذار است. از این رو ارائه یک سری اطلاعات رفتاری نیز می تواند بر تصمیم گیری استفاده کنندگان تأثیرگذار باشد.

حسابداری رفتاری همچنین می تواند اطلاعاتی در مورد تفاوت در سبک مدیریت دو شرکت فراهم کند. این اطلاعات به سرمایه گذارکمک می کند تا شناخت بهتری از سوابق مدیریت، تجارب، دیدگاه های اقتصادی و درجه ریسک پذیری آنها بدست آورد.

۳. حوزه سوم بحث حسابداری رفتاری توسعه تکنیک های گزارشگری برای ارائه و ابلاغ داده های رفتاری به استفاده کنندگان می باشد.

این حوزه از حسابداری رفتاری تلاشی است در جهت پیشرفت تکنیک های اندازه گیری رویدادهای غیر مالی و سعی در کمی کردن اطلاعات رفتاری و امکان قابلیت مقایسه اطلاعات رفتاری شرکت ها وسازمان های مختلف می باشد.

زیرا همانگونه که می دانیم ارائه اطلاعاتی که قابلیت اندازه گیری و قابلیت مقایسه نداشته باشد، از دید استفاده کنندگان از این اطلاعات و از نظر سومندی و فایده آن، از اعتبار و ارزش بالایی برخوردار نمی باشد.
۴. چهارمین حوزه بحث حسابداری رفتاری روش های پردازش اطلاعات برای تصمیم گیری مالی می باشد.

این حوزه از حسابداری رفتاری درواقع به دنبال هدف و حوزه سوم حسابداری رفتاری می باشد. هدف، آن است که چگونگی تجزیه و تحلیل، ارزیابی و بررسی اطلاعات رفتاری را فرا گیریم و با ارزیابی دقیق آن بهترین تصمیم گیری را انجام دهیم و روش هایی را ابداع کنیم که بتوانیم اطلاعات حسابداری را به خوبی پردازش کنیم. توجه داشته باشیم که این امر زمانی به خوبی محقق می شود که هدف سوم حسابداری رفتاری یعنی کمی کردن اطلاعات رفتاری محقق شود وگرنه در صورت عدم امکان اندازه گیری اطلاعات رفتاری، پردازش دقیق این اطلاعات امکان پذیر نمی باشد.

۵. روش های پیش بینی رفتار انسانی و استراتژی های تغییر آن

در این حوزه، توجه اصلی به این موضوع است که چگونه سیستم حسابداری را می توان برای تأثیر بر رفتار افراد به کار برد. برای مثال، چنین مطالعاتی ممکن است منجر به تشدید یا کاهش کنترل های حسابداری، تغییر طرح های پاداش و یا تغییر شکل و محتوای گزارش های ارزیابی عملکرد مالی شود.

تحقیقات حسابداری رفتاری را می توان بر اساس افشا در صورت های مالی و سودمندی داده های صورت های مالی به چهار طبقه تقسیم کرد: (نگرش رفتاری در ایجاد تئوری حسابداری، ید ا… کرمی)

۱) کفایت افشا در صورت های مالی

۲) سودمندی داده های صورت های مالی

۳) دیدگاه های مربوط به روش های گزارشگری شرکت ها

۴) قضاوت در مورد اهمیت

۵) تاثیر رویه های مختلف حسابداری بر تصمیم

۱) در بحث کفایت افشا در صورت های مالی، از راهبردهای مختلفی استفاده شده است. یک راهبرد به بررسی موضوعات مختلف قابل افشا و مناسبت آن از دیدگاه رویکرد استفاده کنندگان برای تحلیل صورت های مالی می پردازد. راهبرد دیگر به علایق استفاده کنندگان مختلف در مورد موضوعات قابل افشا پرداخته و راهبرد سوم، شاخصی برای افشا به عنوان معیارهای کلی در نظر می گیرد که به ارزیابی میزان افشای اطلاعات در گزارش های حسابداری می پردازد.

تحقیقات انجام شده درباره کاربرد و کفایت افشا نشان داد که:

۱. در مورد کفایت صورت های مالی موجود، توافق عمومی وجود دارد.

۲. در مورد این صورت های مالی تفاهم و درک عمومی وجود دارد.

۳. در مورد تفاوت های موجود در میان صورت های مالی در ارتباط با کفایت افشا این توافق ضمنی وجود دارد که تفاوت ها ناشی از متغیرهایی نظیر اندازه و سودآوری شرکت و اندازه و موقعیت مؤسسه حسابرسی است.

۲) دو نگرش برای بررسی فایده مندی داده های صورت های مالی وجود دارد:

 نگرش اول: در این نگرش، اهمیت نسبی اقلام اطلاعاتی مختلف در تحلیل سرمایه گذاری، از نظر استفاده کنندگان و تهیه کنندگان اطلاعات مالی مورد بررسی قرار گرفته است.

 نگرش دوم: در این نگرش، مربوط بودن اطلاعات صورت های مالی در تصمیم گیری  مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج کلی این مطالعات، دو موضوع را روشن می کند:

۱. بین استفاده کنندگان و تهیه کنندگان اطلاعات مالی، در مورد اهمیت نسبی اقلام اطلاعاتی افشا شده در صورت های مالی، نوعی توافق عمومی وجود دارد.

۲. استفاده کنندگان برای اتخاذ تصمیم، تنها بر صورت های مالی متکی نیستند.

۳) در بحث دیدگاه های مربوط به روش های گزارشگری شرکت ها، برتری روش های مختلف حسابداری برای انعکاس یک معامله یا رویداد خاص و همچنین میزان اطلاعات مورد نیاز و اهمیت آنها مورد بررسی قرار می گیرد؛ مانند این که چه مقدار اطلاعات باید در دسترس باشد، چه مقدار اطلاعات در دسترس است و این اقلام چه اهمیتی دارند.

نتایج: برخی از تکنیکهای حسابداری پیشنهاد شده توسط مجامع معتبر تا په اندازه مورد قبول واقع شده اند و نیز چه تقاوتهای بینشی درباره گزارشگری میان گروه های حرفه ای وجود دارد.

۴) در بحث مربوط به قضاوت درباره اهمیت نیز دو نگرش وجود دارد:

 در نگرش اول، عوامل مؤثر بر گردآوری، طبقه بندی و تلخیص اطلاعات حسابداری مورد ملاحظه قرار می گیرد.

 نگرش دوم، بر این محور قرار دارد که اشخاص چه اقلامی را با اهمیت تلقی می کنند و نیز اختلاف در داده های حسابداری از کجا به بعد با اهمیت به حساب می آید؟

این مطالعات مشخص کرد که عوامل متعددی می تواند بر قضاوت های مربوط به اهمیت مؤثر باشند و اینکه قضاوت ها در میان اشخاص مختلف، متفاوت است.

۵) تاثیر رویه های مختلف حسابداری بر تصمیم

این مطالعات مقدمتا در زمینه استفاده از تکنینکهای مختلف موجودیها، اطلاعات سطح-قیمت و اطلاعات غیر حسابداری صورت گرفت.

نتایج: تکنیکهای مختلف حسابداری می تواند رفتار فرد را تحت تاثیر قرار دهد و اینکه دامنه تاثیر میتونه به ماهیت کار، خصوصیات استفاده کنندگان و ماهیت محیط آزمایشی بستگی داشته باشد.

به دلیل این که شرکت ها در محیط کاملاً رقابتی و فوق العاده متغیر فعالیت می کنند، به طور مداوم و مستمر به یافتن شیوه های جدید، سریع و قابل اتکاتری برای کسب اطلاعات نیازمند هستند. برای رفع این گونه نیازها، سیستم های اطلاعاتی باید به تغییرات مداوم و مستمر عادت داشته باشند؛ تغییراتی که دامنه آن از اصلاحات جزئی تا تجدید نظرهای اساسی در سیستم گسترده است. تغییرات جنبه های رفتاری، تغییر بسیار مهمی است، زیرا بهترین سیستم ها هم بدون حمایت افرادی که با آن کار می کنند، موفق نخواهند بود.